Thounu ya ipfi ḽa khotsi a Khaya yo ita uri a pfe a tshi ofha. Hu na zwo khakheaho, zwo tshinyala tshoṱhe.
Khaya a mbo dzula fhasi kha sofa ḽo livhanaho na ḽa khotsi awe; mme awe navho vha dzulavho fhasi.
“Ni a takalela u mmbudza uri ndi ngani ni tshi khou vhuya fhano muḓini wanga vhusiku vhungafha?”
Khaya a mila mare, a tshi sedzasedza ngeno na ngei u vhona arali hu na tshine tshi nga tswa muhumbulo wawe lwa tshifhinga nyana u bva kha khaedu ye a livhana nayo. Theḽevishini yo fhungudzelwa fhasi vhukuma. Ene u khou ralo u sokou poidzapoidza o sedza khotsi awe.
“Tshikolo tsho ri u bva, nṋe na Thando ra ita zwa u fhungadza fhaḽa moḽoni,” u a amba. “U amba ngoho ro kundelwa u ṱhanngela tshifhinga …”
“Ni ri no vha ni moḽoni na Thando. Khaya, no no tou shanduka ene ramazwifhi!” Ndi khotsi awe vho no tou halifha.
“A zwo ngo ralo, Baba,” u a fhindula, o tshuwa tshoṱhe.
“Zwinoha mmbudzeni nga luṱingo lwe nṋe nda lu wana u bva kha Vho James masiari ano. Hu na zwine na tama u vhudza nṋe na mme aṋu?”
Mbekanyamushumo!
Vhege dzi si gathi dzo fhiraho, Khaya o vhidzwa ofisini ya Vho James. Greymans High School tsho vha tshi tshi khou saukanya ḽa u ṱanganelana na tshiṅwe tshikolo kha mbekanyamushumo ya Saintsi, Thekinoḽodzhi, Vhuinzhiniara na Mbalo (zwine zwa tou ḓivhea nga u tou pfi “STEM Programme”). Mbekanyamushumo iyo i ḓo vha i ya u thoma kha shango ḽino ḽoṱhe. Vho James vho ri u pfa izwo, vha takutshedza uri mbekanyamushumo iyo i rangwe phanḓa ngavho, ngeno muhumbuloni wavho hu tshi bvuma mutukana wavho a re na vhukoni ho khetheaho musi zwi tshi ḓa siani ḽa Saintsi, Thekinoḽodzhi, Vhuinzhiniara na Mbalo.
Khaya o vha a sa athu u vha na nungo dza u vhudza mudededzi Vho James uri ene u khou ḓiṱoḓela u ita zwa mutshino. Zwino, o sokou tenda uri u ḓo dzhenela kha mbekanyamushumo ya Saintsi, Thekinoḽodzhi, Vhuinzhiniara na Mbalo. O fulufhedzisa uri u ḓo ḓivhadza na vhabebi vhawe, a vha humbela na uri vha saine luṅwalo lwa thendelo ya uri ene a dzhenele kha izwo. O vha a tshi sokou vhona u nga a nga ungeledza Vho James. Musi vha tshi mu vhudzisa uri vhabebi wawe vho no saina luṅwalo lwa thendelo naa, ene o bula fhungo ḽa uri vhuvhili havho a vhaho, vho ya kule nyana, nahone ha na vhuṱanzi uri vha nga vhuya lini. Ha ngo vhuya a vuwa o zwi humbula uri mudededzi Vho James vha ḓo kwama vhabebi vhawe nga luṱingo.
“A vha ri ndi ṱalutshedze,” Khaya u fhedza o ralo.
“Ṱalutshedzani!” ndi ipfi ḽa khotsi awe.
“Ho vhesa na zwinzhi tshikoloni. Zwo ita uri ndi hangwe. Ndi a vha fulufhedzisa uri ndo vha ndi tshi ḓo guma ndo vha vhudza,” u ralo o niwa nga ṱhoni.
Khaya e dobo bege yawe, a finyungudza ngomu hayo vhukati ha mabammbiri a re fhasifhasi.
Lu tea u vha hone … lu a tea … iwe luṅwalo i vha hone.
Nga murahu ha tshifhinga, ndi afho a tshi lu wana lwo putekana fhasifhasi begeni. A lu kokodza a lu bvisa, a lu vhea nṱha ha ṱafula, a tshi khou lusa nga nungo dzoṱhe u lu petululapetulula.
“Vha khou zwi vhona! Ndo vha ndi tshi khou ḓo lu ṋekedza mma ṋamusi … Hu tou vha uri …”
Khaya a rembuluwa a sedza mme awe. Vha vhonala sa muthu ane a tshi vha sedza a vhona vha sa khou takalela maitele awe na luthihi. Fhedzi a tshi sedzesa ngomu maṱoni avho u a kona u zwi vhona uri vha khou mu tshuwela.
Ndi ngani …
Khathihi fhedzi khotsi awe vhe taku, sa ḽiswole. A tshi vhuisa maṱo awe u bva kha mme awe, Khaya u vhona iḽa DVD yawe ya ‘Step Up’ na zwienda zwa mutshino wa baḽethe nṱha ha ṱafula.
A pfa malofha awe a tshi shavha, khofheni hawe ho oma.
“Izwi ndi zwine inwi na khou ṱwela u ita zwone?” hu amba khotsi awe nga vhuhali.
“Kha vha fholise muya wavho, khotsi a Khaya. Vha tshi ita ngauralo vha khou tshuwisa ṅwana,” ndi mme a Khaya.
U amba ha mme awe zwa ita uri Khaya a pfe u tshuwa ho ḓadzaho mbilu yawe hu tshi fhungudzea. Vha mu kokodzela tsinitsini navho, vha nyima tshanḓa tshawe; izwo zwa ita uri a pfe o ṱanganedzea nga u vha hone havho.
“Hai lini! Ndi khou ṱoḓa u pfa phindulo yawe, na uri a mmbudze uri ndi ngani a tshi ri zwifhela! U ya nga uyu ṅwana, riṋe ri na vhege mbili ri siho fhano hayani! Ndi ngani ni tshi tea uri tshikhala itsho tsha Saintsi, Thekinoḽodzhi, Vhuinzhiniara na Mbalo tshi ni fhire? Nga nṱhani ha wone mutshino?”
“Ndi zwine nda takalela u ita zwone!” A thuthuba mutukana. O no tou ima nga milenzhe. Ndi lwa u tou thoma vhutshiloni hawe hoṱhe a tshi ḓiwana o imedzana na khotsi awe nga heyi nḓila. Ha swika tshikhala tshilapfu ene na khotsi awe vho fhumula, vho sokou sedzana.
“Vhutshiloni hanga hoṱhe – ndi amba kha vhutshilo hoṱhe hanga, a hu na tshithu na tshithihi ndo no tshi itaho nga lufuno lwanga, kana tshi no bva mbiluni yanga, ndi dzulela u ita zwi ṱoḓiwaho nga vhone fhedzi naho ndi tshi funa kana ndi sa funi. Musi vhaṅwe vhana vha nnḓa vha tshi khou tamba bola, nṋe ndo vha ndo honelwa hafha nḓuni ndi na vhone, ndi tshi khou guda Mbalo lu sa fheli. Musi vhaṅwe vhana vhe nnḓa vha tshi khou ḓiphiṋa nga u vha vhana, nṋe ndo vha ndi hafha na vhone ndi tshi khou vhala bugu dza vhuinzhiniara na u thetshelesa vhone vha tshi khou ntoolela nga maḓembe a buḓo ḽa vhuinzhiniara. Vho takalela uri nṋe ndi ye ngei Greymans High School. Nda shuma ndo ḓifunga tshoṱhe, ha itea zwenezwo. Na luthihi a thi ḓivhi u gungula. Na luthihi vhone a vho ngo vuwa vho mmbudzisa uri nṋe zwine nda ṱoḓa zwone ndi zwifhio.”
“Khaya,” mme awe vha a kaidza nyana.
“Hai, Mma, hai! Baba vho ri vha khou ṱoḓa phindulo. Vhutshilo hanga hoṱhe ndo vha ndi tshi khou ita zwi funwaho nga vheiwe fhedzi. Ndo vha ndo ima henefha he nda ima hone ṋamusi zwiḽa ndi na miṅwaha ya 7, nda amba uri ndi takalela u vha mutshini. Ndi tshi lavhelela uri vheiwe ni ntikedze. Vho nnyita zwine zwa funwa nga vhone, uri nṋe ndi nge sa tshimange kana ḽiivha ḽo tou fuiwaho hafha hayani, zwine a zwi iti zwine zwa funa.”
Khaya a mila mare; a pfa a tshi ḓinyala nga nḓila ye a kundelwa u ṱhonifha vhabebi vhawe. Naho zwo ralo u vho ḓi pfa o ruleya muwalo we wa vha u tshi khou mu ziamedza.
Ri vhudzeni vhuḓipfi haṋu: No no vhuya na ḓiwana ni tshi khou fhindulana na vhabebi vhaṋu? Zwo vha zwo tou vha hani?