Unogwaja
Ngisemncane umama wayesixoxela izinganekwane. Lena indaba kanogwaja.
Ngelinye ilanga izilwane ezimbili, ingulube nembuzi zahlangana nonogwaja. Uma zimbona unogwaja zaqala zamhleka. Wadinwa unogwaja. Wase efuna isu. Uma lezilwane sezidlula kuye unogwaja wabiza ingulube wathi, “Heyi, wengulube! Kukhona into ebalulekile engifuna ukukutshela yona.”
Nempela yama ingulube. Kodwa unogwaja kwakungekho afuna ukukutshela ingulube. Kuphela nje wathi libalele ilanga.
Yahambe-ke ingulube, yaphindela embuzini. Yabuza imbuzi ukuthi ubethini unogwaja. Yathi ingulube, “Unogwaja ubedlala ngami nje.
Akashongo lutho.”
“Oh!” kusho imbuzi. “Uzama ukungikhohlisa.” Zalwa zodwa manje izilwane. Wahleka yedwa unogwaja. Isu lakhe liphumelele.
***
Izimu nesalukazi
Kwakukhona isalukazi sinendodakazi yaso, isiganile. Isalukazi lesi sasinomkhuba wokuthi uma indodakazi yaso nomkhwenyana besensimini, sidonse isigqiki somkhwenyana. Sithathe igula lomkhwenyana. Sidle amasi ngenkezo kamkhwenyana.
Sidle, sidle bese sikhumula ibheshu sibeke laphaya. Sibuyisele nesigqiki endaweni yaso.
Sekuyinto yamihla yonke le. Bathi bangaphuma senze njalo.
Kuthe ngelinye ilanga umkhwenyana esesola wathi, “Amasi ami ayashesha ukuphela manje. Njalo nje ngiye ngithi ngixukuza igula, lilandule. Kwenzakalani. Hayi bo, ubani odla amasi ami la ekhaya?”
Silandule isalukazi sithi asazi lutho. Sisho sizidlela izinkobe zaso esizithele embengeni. Sithi, “Angazi lutho mina ngoba sengaba into ezidlela izinkobe nje njalo. Sekwaze kwalukhuni amazinyo.”
Athule umkhwenyana. Kuse ekuseni. Bathathe amageja benomakoti. Bayohlakula. Sithi singasala isalukazi siphinde leso. Sithathe isigqiki somkhwenyana. Nebheshu silibhince. Sidonse igula lomkhwenyana sidle.
Siwadla nje amasi, siyacula, “Ngiyawadla amasi omkhwenyana. Ngiyaweba.” Sisho sikha, sifaka emlonyeni, sidla.
He, kanti nangu umkhwenyana. Kade ebuyile emasimini. Uyanyonyoba, ulunguzile uyasibuka sidla. Sithe la sesiphakathi nakho ukudla, wangena. Sethuka isalukazi kwathi asife.
Wathi, “Ya! Mkhwekazi wami. Kanti uwe lo ohlalele amasi ami? Njalo nje ngifica kungekho masi la eguleni lami.” Ngqi isalukazi. Asisazi ukuthi sizophendula sithini. Wathi umkhwenyana, “Uyabona-ke salukazi, ngizofuna uthathe lembiza yokukha amanzi. Uhambe uyongikhelela amanzi la kungakhali selesele khona. La kungakhali nkalankala khona.”
Siphume isalukazi namabhayana aso nembiza leyo. Sihambe, sihambe sithi uma sifika emfuleni sibona umfula omuhle ocwebile sithi, “Oh! Akukhali selesele la, nankalankala na?” Lithi iselesele, “Klo, klo, ngikhona.”
“Tswi, tswi, ngikhona,” kusho inkalankala. Sidlule. Yiso lesiya. Yiso lesiya. Sifike naphambili nanku umfula.
Siphinde futhi sibuze, “Akukhali nkalankala la, naselesele na?” Lithi, “Klo, klo, ngikhona.” Ithi inkalankala, “Tswi, twsi, ngikhona.” Awu, sesize savuvukala izinyawo isalukazi. Kodwa siqhubeke ngoba uthe umkhwenyana singabuyi singawaphethe lamanzi.
Sihambe, sihambe siye sifike esizibeni esiluhlaza. Sithule lesiziba, sihle. Sibeke imbiza phansi isalukazi. Siqale sibuze. “Akukhali selesele la, nankalankala na?” Kuthi nya.
Siphinde singakholwa ukuthi ngabe akukhalanga lutho ngempela. Hayi, kuthi nya.
Sithi, “Hawu!” bese sithatha imbiza sikhe, “Ake kuqale kuphuze mina.” Bese sikhelela imbiza-ke. Ithi ingagcwala qede siyibeke laphaya. Bese sithi, “Hayi, ake ngithi ukuphumula-ke ngoba sengiwatholile lamanzi.” Sisho sihlale phansi isalukazi, siphumule.
Sithe sisahleli kanjalo, sezwa izigi. Hawu unogwaja! Athi unogwaja, “Ngibonani ngamehlo ami? Wesalukazi, ubekwa yini la?”
“Wo, ngathunywa umkhwenyana wathi angomkhelela amanzi la kungakhali selesele khona, nankalankala khona.”
Athi unogwaja, “He, ngiyakudabukela. Uhamba ukwenza. Uyamazi umnikazi waleso siziba? Uyamazi uMbulu Makheqe, izimu?” Sithule isalukazi. Sithi sizama ukunyakanyakaza, siyasukuma, akusasukumeki. Sesibambelele manje phansi.
Hayi kuqhamuke futhi esinye isilwane. Seziyabuya manje izilwane. Zonke zisho into efanayo. Zithi, “Uyeza uMbulu Makheqe. Uzothi ma esethi kheqe, athi kheqe, athi kheqe, kheqe, kheqe.”
Sishaywe uvalo isalukazi sesizwe lelo. Kuthi ngqi. Ingathi sesinamathele phansi. Zidlule zonke izilwane. Zifike zimbuze lowombuzo. Zimtshele ngaloMbulu Makheqe.
Kuthe sesingasazi, uma liyoshona ilanga, seliya ngomtsha wendoda, sezwa ngezigi nje. Engathi kunyakaza umhlaba. Zithi, “Zi, zi, zi.” Zithi, “Zi,” izigi.
Sithe sizwa, “Ho-Ho-Ho! Ngibonani ngamehlo ami? Wesalukazanandini, ufunani esizibeni sami?” Sithi isalukazi, “Ngathunywa umkhwenyana wathi angomkhelela amanzi la kungakhali selesele khona, la kungakhali nkalankala khona.”
Bese lihleka izimu lithi, “Ho-Ho-Ho! Uyamazi uMbulu Makheqe salukazanandini? Ngizothi, kheqe, kheqe, kheqe. Ngithi, kheqe, kheqe, kheqe.”
Hawu, siqhaqhazele siphele isalukazi. Abese ethi uMbulu Makheqe, “Sukuma!” Kusukume-ke manje. “Thwala lembiza!” Siyithwale imbiza. Kuhanjwe. Ahambe naso uMbulu Makheqe. Bahambe, bahambe, bahambe, bafike ehlathini la izilwane zihlala zonke khona. Inkosi yazo le, uMbulu Makheqe, izimu.
Bese lithi izimu, litshela zonke izilwane, “Kusasa ekuseni, ngifuna nihambe niyotheza. Ngoba nayi inyama yami engizoyidla.” Isalukazi singezwa. Kulalwe-ke. Kuthi phakathi kobusuku, kwale kunogwaja. Aye esalukazini. “Wesalukazi, wesalukazi. Uzobulawa kusasa. Lezinkuni esiyozitheza kusasa, ezokupheka wena. Vuka njengamanje, ubaleke. Ngizokuphelezela. Ngiyokushiya la kumi khona ifulegi elimhlophe. Bese uyaziqhubekela. Uma bekufice ngale kwefulegi, ngeke besakwenza lutho.”
Basuke-ke, babaleka, isalukazi nonogwaja. Babaleke, babaleke ebusuku. Izilwane ezinye zilele. Aze alibone unogwaja ifulegi elimhlophe. Athi, “Uyalibona leliyafulegi elimhlope? Hamba- ke. Finyelela kulona uze udlule. Nami sengiphindela emuva. Ngingaze ngibanjwe.”
Hawu, nangempela isalukazi sibonge. Unogwaja aphindele emuva, siqhubeke isalukazi. Afike unogwaja, anyonyobe. Afice izilwane zisalele.
Usemanzi amazolo. Acabange ukuthi, “Hawu, lamazolo azongibambisa. Ngizowathelaphi? Ngizowenzenjani?” Acabange. Liqhamuke isu. Awasulele kujakalase. Yena ome athi, qha, sengathi akazange ayendawo.
Livuke izimu. “Siphi isalukazi?” Asikho isalukazi. “Ngithi siphi isalukazi?” kubuza izimu.
“Hayi, angazi,” kuphendule yena kuqala unogwaja. “Kade ngizilalele nje mina, ngizumekile.” Zonke izilwane, “Hayi asazi, asazi.”
“Ngithi siphi isalukazi?” kubuza izimu. Asikho isalukazi.
Bese lithi-ke izimu leli eliwuMbulu Makheqe, “Engizomthola nje enamazolo, uyena engizombulala.” Nangempela, abheke, abheke uMbulu Makheqe zonke izilwane, athole ujakalase. Umanzi te amazolo. Kwaba uye-ke odliwa izimu.
Consi, consi yaphela.
